Sa lingua nosta (6ª parti) - Biblioteca Multimediale di San Gavino "Faustino Onnis"

Oi totu is linguistas prus sérius ant arreconnotu ca no est aici, is duas bariedadis funt sceti diferentis, arresurtadas de protzessus stóricus diferentis. Est unu pregiudítziu, un’àteru pregiudítziu asuba de sa língua sarda. Finas a candu no s'at a tenni cuscéntzia prena de custu fatu pensu chi no si potzat andai a innantis. Si depeus arregordai sempri ca sa língua depit serbit prus de totu po uniri e no po pratziri.

Tzertu sa scumissa est manna ca chi no s'arrennescit a ddu fai intrai in scola de pressi, in s’oràriu curriculari che totu is àteras disciprinas, e chi siat a su própiu tempus agradéssiu, su sardu s'at a morri.

Po dda nai totu deu creu ca chi diaveras boleus sarvai sa língua nosta no bastit a dda fai intrai in scola ma tocat a fai de manera chi is famíllias intendant su sardu che una língua chi serbit po chistionis importantis cumenti su agatai o agiudai a agatai unu trabballu, po nai. Difatis oi su prus de is babbus e mamas chi ant detzídiu de no trasmiti custa connoscéntzia a is fillus est ca narant ca su sardu no serbit a nudda. Pensaus invècias a su poita sa genti bollit imparai beni s’italianu o s’inglesu: est ca agiudat, antzis funt (assumancu po s’italianu) netzessàrius po agatai unu trabballu, ca in is cuncursus púbblicus no domandant chi connoscis su sardu ma s’italianu e is àteras línguas furisteras.

P - At nau a incarreru ca esistit una literadura in Sardu…

A - Est berus, arregordai-sí ca oi esistit una literadura manna sarda (chi est sceti cussa scrita in sardu apuntu) de poesias, teatru, contus, romantzus e est incumintzendu a s'agatai sàbius puru, mancai meda de sa mellus produsidura de sardu modernu, est a nai su sardu chi si sforzat de fueddai de dónnia chistioni, a partiri de is de dónnia dí finas a arribbai a is chi de tropu tempus acostumaus a lassai sceti a s’italianu, su prus importanti duncas po apoderai bia e fai cresci una língua, dda agatais in s'arretza, internet.

P - Poita est chi is famíllias iant a depi imparai su sardu a is fillus insoru?

A - S’ia a podi fueddai de cultura e identidadi, de s’importàntzia po s’economia, e ca sa língua est s'elementu de importu prus mannu de sa cultura de una comunidadi, e no su costumi antigu, s'amaretu o su tzafaranu cun totu s'arrespetu chi minescint custus prodúsius, ma si nau invècias ca oi, e speraus sempri de prus in su benidori, futuro, su sardu serbit a agatai unu trabballu: tradusidori in sa regioni, ca nd'ant pigau (o pighendi-ndi) una pariga de pagu; operadoris de ufítzius linguísticus chi funt aberrendu giai in dónnia bidda de s'ísula e speraus de podi aciungi chitzi, de imparadori, maistu, professori me is scolas. Duncas no peseis fillus stràngius in sa terra insoru e no ndi lieis a fillus de bosatrus sa possibbilidadi cras de podi agatai unu trabballu gràtzias a sa língua sarda puru. E insaras impari a s'italianu e chi ddu connosceis a s'inglesu, imparai a fillus de bosatrus sa língua chi fut de babbus e ajajus nostus.

Eus a essi a bonu tretu candu eus a arrennesci a furriai a bantu sa bregúngia de fueddai in sardu.

Giampaolo Pisu / G. Pàulu Pisu

Nodas asuba de sa fueddada de Sant’ ‘Aíngiu (Santu ‘Èngiu) e prus in generali de cussa de su campidanu de mesu (chi fait parti de sa suta-bariedadi ocidentali).

In su scritu as ai biu ca ddoi est calincuna diferéntzia faci a cumenti si fueddat in sa bidda. Is diferéntzias printzipalis cumparadas a su standard campidanesu (no est unu standard beru firmu e ufitziali, ma cunsideraus cussu prus spainau in is òperas de literadura campidanesa, prus de totu cussa de custus úrtimus annus, mancai cun calincuna ecetzioni) funt is chi sighint:

Pérdida de sa litra n candu est in mesu de duas boxalis (vocali) e nasalizatzioni (nau a carighedda) de sa litra chi benit innantis (de sa n), es:

Manu/ mâu / binu/bîu unu/ûu una/ûa *

duncas nosu naraus mâu ma scrieus manu, naraus bîu ma scrieus binu…

Pérdida de sa l candu est in mesu de duas boxalis, es:

malu/mau maiolu/maiou méndula/méndua

naraus mau ma scrieus malu, naraus méndua ma scrieus méndula…

Pérdida de sa r candu est allobada a sa t e a sa c e afortiamentu fonéticu de sa t/c, es:

sartu / satu mortu/motu circai/cicai

naraus satu ma scrieus sartu, naraus motu, ma scrieus mortu, etc.

Metàtesi de sa r , est a nai candu sa r si movit aintru de su fueddu, es:

Sorgu/srogu perda/pedra mraxani/marxani/margiani durci/druci

Naraus srogu ma scrieus sorgu, naraus pedra ma scrieus perda

Sa l candu est in mesu de duas boxalis si furriat a b, es:

Calai/cabai bolai/bobai molinu/mobi(n)u olia/obia

Naraus cabai ma scrieus calai, naraus bobai ma scrieus bolai, etc.

In is verbus cun bessida in iri (sa de tres congiugaduras, sa chi in log/nug fait ire), iri si fúrriat a í acentada, es:

scí partiri/partí proibbiri/proibbí

Is verbus biri/bí arriri/arrí mancai parrant de sa de tres congiugaduras funt in rialtadi de sa de duas (in log/nug bessint in ere: biere, arriere)